معالم الأصول (کتاب)«معالم الاصول»، نوشته شیخ حسن، فرزند شهید ثانی است. این اثر، به زبان عربی و در واقع مقدمه کتاب گران سنگ «معالم الدین و ملاذ المجتهدین» است که مؤلف، آن را برای عرضه فقه استدلالی نگاشته است، منتها مقدمه مزبور که مشتمل بر مطالبی در باب اصول و قواعد کلی استنباط است، بعدها به صورت کتابی مستقل با نام «معالم الاصول» به چاپ رسیده است. ۱ - ساختار کتابکتاب، مشتمل بر مقدمه مصحح، مقدمه کتاب (که در اصل، مؤلف، این مقدمه را بر کتاب «معالم الدین و ملاذ المجتهدین» نگاشته است) و دو مقصد (که در اصل، دو بخش از مقدمه کتاب مزبور می‌باشند) و یک خاتمه (که در اصل، خاتمه مقصد دوم است) می‌باشد. مقصد اول، در ۱۲ فصل و مقصد دوم، در ۹ مطلب تنظیم شده است. ۲ - گزارش محتوا۲.۱ - مقدمهمؤلف، در مقدمه، پس از ستایش الهی و نثار درود و سلام بر پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و عترت طاهرینش، [۱]
معالم الأصول، ص۷.
با عباراتی بلیغ و در نهایت اخلاص، به ذکر این نکته می‌پردازد که تحصیل علم فقه، ارزنده‌ترین و برترین گنجی است که می‌ارزد انسان تمام عمر خویش را در راه آن صرف کند و در جست وجوی آن، اندیشه خویش را به تکاپو وادارد، سپس شمه‌ای از تلاش و خدمات پیشینیان را برمی شمارد و در قالب جملاتی، به صورت برائت استهلال از برخی از کتاب‌های فقهی و روایی آنان نام می‌برد [۲]
معالم الأصول، ص۸و۹.
و در ادامه، به طور خلاصه روشی را که در بیان مطالب فقهی برگزیده و هدفی را که در کتاب، دنبال می‌کند، تبیین می‌نماید.۲.۲ - مقصد اولمؤلف، در این بخش، ابتدا، در باره شرافت و فضیلت علم و آنچه برای عالمان واجب است، سخن می‌گوید و پیرامون تعریف، جایگاه، شرافت و موضوع و مبادی علم فقه به تفصیل مطالبی را که از کتاب و سنت برداشت شده، ابراز می‌دارد. [۳]
معالم الأصول، ص۱۳تا۳۳.
پیش از صاحب معالم، معمولا از چنین مطالبی، بدین تفصیل سراغ نداریم جز محقق حلی در آغاز کتاب معتبر یا شهید اول در اوایل ذکری که آنها نیز بسیار خلاصه در باره علم آموزی و سفارش‌های لازم برای محصل علم فقه سخن رانده‌اند.۲.۳ - مقصد دوماین مقصد، در تحقیق این مباحث اصولی تنظیم شده است: پاره‌ای از مباحث الفاظ، اوامرو نواهی، عموم و خصوص، مطلق و مقید و مجمل و مبین، اجماع، اخبار، نسخ، قیاس و استصحاب و اجتهاد و تقلید. ۲.۴ - خاتمهدر مورد تعادل و ترجیح و مشتمل بر این مطالب است: ترجیح به کمک سند، ترجیح به اعتبار روایت، ترجیح با نظر به متن و ترجیح با امور خارجی. [۴]
معالم الأصول، ص۳۴۵تا۳۵۲.
۲.۵ - پاره‌ای از نظریات خاص مرحوم صاحب معالم۱. وی، در بحث حقیقت شرعیه، نهایتا قائل به عدم ثبوت آن می‌شود. ۲. در بحث اشتراک، قائل به وقوع آن، در لغت عرب می‌باشد و استعمال لفظ واحد را در بیش از یک معنا، مطلقا، جایز می‌داند، لکن آن را در مفرد، مجاز و در تثنیه و جمع، حقیقت می‌خواند. ۳. به حسب لغت، صیغه «افعل» و آنچه در معنای آن است، حقیقت در وجوب است، اما در عرف ائمه علیه‌السّلام ، استعمال صیغه امر در ندب شایع است؛ به گونه‌ای که تبدیل به مجاز راجح شده است که در صورت نبودن مرجح خارجی، احتمال آن از لفظ مساوی با احتمال معنای حقیقی می‌باشد. [۵]
معالم الأصول، ص۶۵تا۷۴.
و... ۳ - وضعیت کتابکتاب، از زمان تالیف تا کنون، حواشی و شروح فراوانی بر آن نگاشته شده است که مختصرترین و دقیق‌ترین آنها حاشیه سلطان العلماء است و تا به امروز، تمام فتاوا و نظریاتی که در نزد علمای اصول، مدار مباحث اصولی می‌باشد، ماخوذ از حاشیه مزبور است. کتاب، با حاشیه سلطان العلماء و تصحیح شیخ علی محمدی، به زیور طبع آراسته شده است و فهرست مطالب، در پایان آن ذکر گردیده است. ۴ - پانویس
۵ - منبعنرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. رده‌های این صفحه : کتاب شناسی | کتب اصولی شیعه
|